ประเภทของเพลงโคราช

ประเภทของเพลงโคราช


การแบ่งประเภทของเพลงโคราชนั้น แบ่งได้หลายวิธี พอจะแยกกล่าวได้ดังนี้ 

1. แบ่งตามโอกาสที่จะเล่น ได้ 2 ประเภท
        เพลงอาชีพ ได้แก่ เพลงโคราชที่เล่นเป็นอาชีพ มีการว่าจ้างเป็นเงินตามราคาที่กำหนด เพลงประเภทนี้จะเล่นในงานฉลองหรือสมโภชต่าง ๆ เช่น งาน..พ งานบวชนาค ทอดกฐินงานประจำปี หรือเล่นแก้บน ผู้ประกอบอาชีพเพลงโคราชนี้เรียกว่า " หมอเพลง" การเล่นจะเล่นเป็นพิธีการ มีเวที การแต่งกายตามแบบของหมอเพลงและมีการยกครูเป็นต้น
เพลงชาวบ้าน เพลงประเภทนี้ เป็นเพลงของชาวบ้านที่ร้องเล่นกันในยามว่างงานเพื่อความสนุกสนาน เช่น ในงานลงแขก ไถนา หรือเกี่ยวข้าว หรือพบปะพูดคุยกันในวงสุราชาวบ้านที่ว่าเพลงได้ จะว่าเพลงโต้ตอบกันเพื่อความสนุกสนาน ไม่มีพิธีรีตรอง ไม่ต้องสร้างเวทีหรือ " โรงเพลง " และไม่มีการแต่งกายแบบหมอเพลงอาชีพ

2. แบ่งตามวิวัฒนาการของเพลงโคราช ตั้งแต่ยุคแรกมาจนถึงยุคปัจจุบัน เริ่มตั้งแต่เพลงสั้น ๆ มาจนถึงเพลงยาว ๆ ที่ใช้เล่นกันในปัจจุบันนี้แบ่งได้ 5 ประเภท คือ
        2.1 เพลงขัดอัน เป็นเพลงสั้น ๆ มีสัมผัสอยู่แห่งเดียว คือ ระหว่างวรรคที่ 1 กับวรรคที่ 2 เท่านั้น ส่วนวรรคที่ 3 และ 4 ไม่มีสัมผัส ( สัมผัสที่ใช้เป็นสัมผัสสระ ) เช่น
            2.1.1 เอ้อเอ่อ....สะรุสะระ อีแม่กะทะขั่วถั่ว
                      เมิ้ดบุญผัวแล้ว เหมือนไข่ไก่ร่างรัง
            2.1.2 เอ้อเอ่อ....สะรุสะระ อีแม่กะทะขั่วหมี่
                     รู้ว่ากินไม่เมิ้ด มึงจิขั่วมากทำไม
( ในข้อ 2.1.2 นี้ จะเห็นได้ว่ามีการเล่นอักษรเพิ่มเข้ามาแต่ยังไม่บังคับ ลักษณะนี้จะกลายเป็นสัมผัสบังคับในสมัยหลัง )
        2.2 เพลงก้อม เป็นเพลงสั้น ๆ เช่นเดียวกับเพลงขัดอัน แต่เพิ่มสัมผัสในระหว่างวรรคที่ 3 และ 4 ซึ่งไม่มีในในเพลงขัดอัน เช่น ทำกะต้องกะแต้ง อยู่เหมือนกะแต๋งคอกะติก
                                          ขอให่พี่ซักหน่อย จะเอาไปฝากถ่วยน่ามพริก

        2.3 เพลงหลัก เป็นเพลงที่เพิ่มจำนวนวรรคจาก 4 วรรคในเพลง 2 ประเภทต้นมาเป็น 6 วรรค เพลงประเภทนี้จะเห็นว่าการเริ่มใช้สัมผัสประเภทอักษรเด่นชัดขึ้นเช่น

            2.3.1 อันคนเราทุกวัน เปรียบกันกะโคม
                     พอคนโห่ควันโหม ก็ลอยบนเวหา
                     พอเมิ้ดควันโคมคืน ก็ต๊กลงพื้นสุธา...ใหญ่

            2.3.2 เกษาว่าผม แก่แล้วบานผี
                     เมื่อผมดำงามดี ก็ลับมาหายดำ
                     ไม่เป็นผลดีดอกผม จะไม่นิยมมันทำ...ไม

        2.4 เพลงสมัยปัจจุบัน คือเพลงที่ใช้ร้องเล่นกันในปัจจุบัน มีขนาดยาวกว่าสมัยก่อน ๆ แต่ถ้าร้องจะร้องช้าบางทีจังหวะไม่สม่ำเสมอ ขึ้นอยู่กับผู้ร้อง ร้องช้าหรือร้องเร็วไม่สม่ำเสมอเช่น

            โอ้โอ่
            ประเทศของไทยเราถึงคราวแคบ มันต้องมีคนแอบดอกนาพี่เอย
            คนแฝงเพลงโคราช สมัยเจริญจ้างเป็นเงินมาก็แพง .......เองจะว่ากันยังไงจะถูกใจคนฟังขอ          
ให้หนุ่มนำหน้าพอ
            เหนื่อยมาจะนำนอน ถ้าเข่าใจครรไลจร ให้ชี่นิ่วนำทาง
            อุปมาเหมือนยังพระ.....เดินนำเณร (ตบมือ)
            สมัยวิวัฒน์พัฒนา เขาก้าวหน่ามิใช่น่อย
            มาฉันจะเดินซ่อนรอย ขอแต่ให้พี่ชายนำ
           ถ้ายังไม่จรจะนำไปถึงจุ๊ด ฉันคงไม่ยุ๊ดพยายาม
           จะนำน้องเข่าไปเขาใหญ่ หรือดงพญา....เย็น

        2.5 เพลงจังหวะรำ เพลงประเภทนี้ เป็นที่ใช้ร้องกันอยู่ในสมัยปัจจุบันเช่นเดียวกับที่กล่าวมาแล้วในข้อ   2.4 แตกต่างกันที่ตรงจังหวะรำนี้จะเล่นสัมผัสมาก และสม่ำเสมอ สามารถเคาะจังหวะตามได้ และขณะที่ร้อง ผู้ร้องจะรำขย่มตัวไปตามจังหวะเพลงด้วย โดยจะเริ่มรำเมื่อว่าไปแล้วประมาณ 4 วรรค เพราะใน 4 วรรคต้นนี้จังหวะยังไม่กระชั้นหรือคงที่ อาจช้าบ้างเร็วบ้าง จะรำด้วยก็ได้แต่เป็นการรำช้า ๆ ไปรำจังหวะเร็วที่วรรคที่ 5 - 8 เป็นการจบท่อนแรก พร้อมทั้งตบมือ 1 ครั้ง พอขึ้นท่อนที่ 2 จะร้องช้าลงเพื่อเตรียมจบหรือเตรียมลง การรำหลอกล่อกันระหว่างชายและหญิง คือถ้าฝ่ายชายร้อง ฝ่ายหญิงก็จะรำด้วย ถ้าฝ่ายหญิงร้องฝ่ายชายก็จะรำด้วย การรำจึงเป็นการรำทีละคู่

       3. แบ่งตามลักษณะกลอน จะได้เป็น 5 ประเภทคือ เพลงคู่สอง เพลงคู่สี่ เพลงคู่แปด และเพลงคู่สิบสอง การแบ่งเช่นนี้ เป็นการกำหนดประเภทคล้ายแบบที่แบ่งตามวิวัฒนาการนั่นเอง คือเพลงคู่สองกับคู่สี่ เป็นเพลงก้อม ส่วนเพลงคู่หก กับคู่แปดเป็นเพลงที่ใช้ร้องกันในปัจจุบัน ซึ่งทั้งสองประเภทนี้ มีความแตกต่างกันเพียงเล็กน้อย ในด้านจำนวนคำในวรรค ส่วนเพลงคู่สิบสองนั้นเป็นเพลงที่ดัดแปลง มาจากเพลงคู่แปด โดยเพิ่มจำนวนคำ ในวรรคมากขึ้น และร้องเร็วมาก จังหวะถี่ยังไม่แพร่หลายนักในปัจจุบัน เพราะหมอเพลงส่วนใหญ่ จะคิดคำไม่ทัน กับที่ต้องว่าเร็ว ๆ จึงปรากฎให้เห็น เพียงเล็กน้อยเท่านั้น

      4. แบ่งตามเนื้อหาของเพลง จะได้หลายชนิด เช่น เพลงเกริ่น เพลงเชิญ เพลงไหว้ครู เพลงถามข่าว เพลงชวน เพลงชมนกชมไม้ เพลงเกี้ยวเพลงเปรียบ เพลงสาบาน เพลงด่า เพลงคร่ำครวญ เพลงสู่ขอ เพลงเกี้ยวแกมจาก เพลงจาก เพลงลา เพลงพาหนี เพลงปลอบ เพลงไหว้พระ เพลงตัวเดียว เพลงเรื่อง
 ( นิทาน ) เป็นต้น

แหล่งที่มา :  http://www.baanmaha.com/community/thread24103.html

เพลงโคราช

เพลงโคราช


        ชาวไทยโคราช  เป็นกล่มชนพื้นเมืองที่มีศิลปวัฒนธรรมเป็นเอกลักษ์ของตนเองมาช้านาน ส่วนใหญ่อาศัยในท้องที่จังหวัดนครราชสีมา  ชาวไทยโคราชมีภาษาถิ่นเฉพาะ นิยมรับประทานข้าวเหนียวมากกว่าข้าวเจ้า การละเล่นพื้นบ้านที่แปลกเด่นไม่เหมือนที่ใด คือ "เพลงโคราช'  ซึ่งมีลักษณะเป็นเพลงปฏิพากษ์คล้ายกับเพลงลำตัดมากกว่าหมอลำ
        การละเล่นเพลงโคราช นับว่าเป็นมหรสพพื้นบ้านเล่นอย่างเรียบง่ายที่สุดเพียงแต่หมอเพลงหญิง ชายแต่งกายพื้นบ้าน คือ ชายนุ่งผ้าโจงกระเบนไหมหางกระรอกใส่เสื้อดอกดวงมีผ้าขาวม้าคาดเอว   และหญิงนุ่งชุดโจงกระเบน เช่นกัน   ใส่เสื้อลูกไม้สวยงามขึ้นมาประชันฝีปาก เป็นคู่  ๆ  บน   'โรงเพลง'   ไม่ต้องมีเสียงดนตรีและเครื่องใช้จังหวะ อะไรเลย   มีแต่การแสดงไหวพริบปฏิภาณในการแสดงโวหารของหมอเพลง  ตั้งแต่บนเกริ่น  บทเชิญ บทเกี้ยว   บทปลอบ  บทคร่ำครวญไปจนจบที่เพลงลา ซึ่งกว่าจะถึงบทลานั้นส่วนมากจะเป็นเวลาใกล้รุ่งสาง  เพลงโคราชเป็นที่นิยม มากในสมัยต้นรัตนโกสินทร์  โดยเฉพาะท้าวสุรนารีโปรดปรานมาก   ถึงกับกล่าวกันว่าถ้าหากจะบนบานศาลกล่าวที่อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารีให้ได้ผลต้องบนด้วยเพลงโคราช  ในปัจจุบันนี้ยังคงหลงเหลือตกทอดเป็นมรดกของท้องถิ่นจึงมี ไว้สำหรับการแก้บนเป็นส่วนใหญ่ ปัจจุบัน 'โรงเพลง' จะอยู่ใกล้กับอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารีเพื่อสะดวกในการแก้บนของประชาชน

ประวัติเพลงโคราช
       ประวัติของเพลงโคราชนั้นมีการเล่าขานกันมาว่า มีนายพรานคนหนึ่งชื่อ เพชรน้อย ออกไปล่าสัตว์ ในเขตหนองบุนนาก บ้านหนองบุนนาก อำเภอโชคชัย จังหวัดนครราชสีมา คืนหนึ่งแกไปพบลูกสาวพญานาค ขึ้นมาจากหนองน้ำ มานั่งร้องเพลงคนเดียว พรานเพชรน้อยได้ยินเสียง จึงแอบเข้าไปฟังใกล้ ๆ แกประทับใจ ในความไพเราะ และเนื้อหาของเพลง จึงจำเนื้อและทำนองมาร้องให้คนอื่นฟัง ลักษณะเพลงที่ร้องเป็นเพลงก้อม หรือเพลงคู่สอง

        อีกตำนานหนึ่งเล่าว่า ชาวโคราชได้เพลงโคราชมาจากอินเดีย โดยพระยาเข็มเพชรเป็นผู้นำมาพร้อมๆ กับลิเก และลำตัด โดยให้ลิเกอยู่กรุงเทพฯ ลำตัดอยู่ภาคกลาง และเพลงโคราชอยู่ที่นครราชสีมา เพลงโคราชระยะแรกๆ เป็นแบบเพลงก้อม คนที่เรียนรู้เพลงโคราช จากพระยาเข็มเพชร ชื่อตาจัน บ้านสก อยู่ "ซุมบ้านสก" ติดกับ สถานีรถไฟชุมทางถนนจิระ


        ตำนานทั้งสองถึงเม้จะต่างกันในด้านกำเนิดแต่ตรงกันอย่างหนึ่งที่กล่าวว่าเพลงโคราชระยะแรกเล่นแบบเพลงก้อม ก้อม เป็นภาษาโคราชและภาษาอีสาน แปลว่า สั้น เพลงก้อมหมายถึง เพลงสั้น ๆ ว่าโต้ตอบกล่าวลอย ๆ ทั้งที่มีความหมายลึกซึ้ง หรือไม่มีความหมายเลยก็ได้


        เพลงโคราชจะเริ่มเล่นตั้งแต่เมื่อใด ไม่ปรากฏหลักฐานที่แน่ชัด หลักฐานจากคำบอกเล่าต่อ ๆ กันมา มีเพียงว่า สมัยท้าวสุรนารี ( คุณย่าโม ) ยังมีชีวิตอยู่ ( พ.ศ. 2313 ถึง 2395 ) ท่านชอบเพลงโคราชมาก เรื่องราวของเพลงโคราชได้ปรากฏหลัดฐานชัดเจน คือในปี พ.ศ. 2456 ที่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระราชชนนีพันปีหลวง เสด็จมานครราชสีมาทรงเปิดถนนจอมสุรางค์ยาตร์ และเสด็จไปพิมาย ในโอกาสรับเสด็จครั้งนั้น หมอเพลงชายรุ่นเก่าชื่อเสียงโด่งดังมากชื่อนายหรี่ บ้านสวนข่า ได้มีโอกาสเล่นเพลงโคราชถวาย เพลงที่เล่นใช้เพลงหลัก เช่น กลอนเพลงที่ว่า
" ข้าพเจ้านายหรี่อยู่บุรีโคราชเป็นนักเลงเพลงหัด บ่าวพระยากำแหง ฯ เจ้าคุณเทศา ท่านตั้งให้เป็นขุนนาง .....ตำแหน่ง "
ความอีกตอนเอ่ยถึงการรับเสด็จว่า
" ได้สดับว่าจะรับเสด็จเพื่อเฉลิมพระเดชพระจอมแผ่นดิน โห่สามลา ฮาสามหลั่นเสียงสนั่น....ธานินทร์ "
( สมเด็จพระพันปีหลวง ทรงเป้นผู้บังคับการพิเศษประจำกรมทหารม้านครราชสีมา จนถึง พ.ศ. 2462 เมื่อเสด็จนครราชสีมา นายหรี่ สวนข่า ก็มีโอกาสเล่นเพลงถวาย ) เพลงโคราชมีโอกาสเล่นถวายหน้าพระที่นั่งในงานชุมนุมลูกเสือครั้งที่ 1 ในนามการแสดงมหรสพของมณฑลนครราชสีมา เกี่ยวกับกำเนิดของเพลงโคราช มีทั้งที่เป็นคำเล่าและตำนานหลักฐานจากคำบอกเล่าของหมอเพลงอีกจำนวนหนึ่งเล่าต่อ ๆ กันมาว่า ในสมัยรัตนโกสินทร์มีสงครามระหว่างไทยกับเขมร เมื่อไทยชนะสงครามเขมรครั้งไร ชาวบ้านจะมีการเฉลิมฉลองชัยชนะ ด้วยการขับร้องและร่ายรำกันในหมู่สกที่เขาเรียกว่า " ซุมบ้านสก " ใกล้ ๆ กับชุมทางรถไฟ ถนนจิระและเริ่มเล่นเพลงโคราชกันที่หมู่บ้านนี้ ท่าทางการรำรุกรำถอย และการป้องหู มีผู้สันนิษฐานว่าประยุกต์มาจากการเล่นเจรียง ที่เป็นเพลงพื้นบ้านของชาวสุรินทร์ผสมผสาน กับเพลงทรงเครื่องของภาคกลาง

แหล่งที่มา :  http://www.baanmaha.com/community/thread24103.html

ตัวอย่างวีดีโอเพลงโคราช

วงมโหรีโคราช

อุปกรณ์และวิธีเล่น
     มโหรีเป็นการเล่นดนตรีพื้นบ้านโคราช มีอุปกรณ์ที่เป็นเครื่องดนตรีได้แก่ ซอด้วง ซออู้ ปี่นอก กลองเทิ่ง (กลอง ๒ หน้า) ฉิ่ง ฉาบ บางครั้งจึงเรียกว่าวงกลองเทิ่ง

วิธีการเล่นดนตรีมโหรี คือ การบรรเลงด้วยเครื่องดนตรีดังกล่าว เป็นเพลงและท่วงทำนองได้ทุกเพลง ทั้งเพลงไทยเดิม และเพลงสมัยใหม่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเพลงลูกทุ่ง เพลงที่วงมโหรีนิยมบรรเลง ได้แก่ เพลงพม่าแห่กระจาด เพลงกันตรึม ฯลฯ

โอกาสและเวลาที่จะเล่น

    เล่นในงานมงคล งานสมโภชต่าง ๆ เช่น งานโกนจุก แห่ลานาค (นาคลาญาติผู้ใหญ่ในหมู่บ้าน) แห่นาคไปวัด แห่นาคเข้าโบสถ์ ปัจจุบันกลุ่มวัฒนธรรมโคราชในนครราชสีมา ยังนิยมใช้มโหรีบรรเลงเพื่อสมโภชและแห่ในงานประเพณีบวชนาคอยู่มาก

คุณค่า/แนวคิด/สาระ

ทำให้เกิดความสนุกสนาน ครึกครื้น